Kolejnym rodzajem złącza, chyba najczęściej występującym, są wtyki i gniazda jack. Występują obecnie w czterech średnicach – „normalnej”, 6,35mm czyli 1/4 cala, w wersji mini czyli 3,5mm czyli 1/8 cala oraz 2,5mm czyli 3/32 cala. Te trzy rozmiary używane są w zastosowaniach profesjonalnych i „cywilnych”, czwartym rozmiarem są wtyki i gniazda o średnicy 4,4mm, zwane bantam, stosowane obecnie wyłącznie w profesjonalnych krosownicach studyjnych.

Wtyki i gniazda jack zostały wynalezione w 1878 roku i zastosowane w pierwszej, ręcznej centrali telefonicznej. Nazwą jack określa się gniazdo, natomiast wtyczka to jack plug, czyli wtyczka jack – warto o tym pamiętać, czytając anglojęzyczne publikacje. U nas przyjęło się odwrotne nazewnictwo, jack to zwykle właśnie wtyczka, a gniazdo to gniazdo jack – na szczęście wiadomo, o co chodzi. Pierwsze wtyki i gniazda były typu TS czyli tip-sleeve – miały tylko czubek i masę. Wprawdzie od razu powstawały różne wersje złącz z większą ilością „obrączek”, jednak było ich sporo i każdy robił, jak chciał, kompatybilne między sobą były tylko wersje mono – i tak zostało na dłużej.

Standaryzowana wersja wtyczki stereo, czyli TRS (tip-ring-sleeve) powstała wraz ze stereofonicznymi słuchawkami. W celu zapobieżenia zwierania wyjścia wzmacniacza w przypadku omyłkowego włożenia wtyku mono główki wtyczek stereo były mniejsze – tak, aby wtyku mono nie dało się włożyć do końca do gniazda stereo. Miało to znaczenie nie tylko przy podłączaniu słuchawek, ale też w profesjonalnych zastosowaniach, gdzie złącza jack wykorzystywane były do połączeń symetrycznych i prawidłowe działanie uwarunkowane było odpowiednimi połączeniami.

Po pewnym czasie przestano się jednak tym przejmować, powiększono czubek we wtykach strereo i obecnie wszystkie wtyczki mają główkę o średnicy równej średnicy wtyku. Wyjątkiem są wtyki bantam, gdzie zostawiono tradycyjny, mniejszy czubek. Oznacza to, że każdą wtyczkę (o odpowiedniej średnicy) można teraz włożyć w każde gniazdo, tak mono jak i stereo, ale niestety, nie oznacza, że to będzie działać. Wiedzą o tym doskonale użytkownicy telefonów i słuchawek do nich, słuchawki z mikrofonem posiadają we wtyczce dwie „obrączki” (TRRS) i zupełnie nie pasują do normalnych gniazd słuchawkowych minijack, np. w komputerach. Również w połączeniach studyjnych wykorzystujących złącza jack TS i TRS możemy napotkać na kłopoty i niewłaściwe działanie źle połączonych urządzeń. Obecnie bowiem złącza TRS używa się zarówno do połączeń stereofonicznych (najczęściej słuchawkowych) jak i do połączeń monofonicznych symetrycznych, zastępując w ten sposób droższe złącza XLR. W połączeniach stereofonicznych standardowo na czubku jest kanał lewy, a na obrączce prawy. W połączeniach symetrycznych czubek to sygnał gorący, obrączka to zimny.

Złącza mini-jack, najczęściej o średnicy 3,5mm (na szczęście mniejsze, mikro, o średnicy 2,5mm powoli wychodzą z użytku) stosowane są jako wejścia i wyjścia w tanim sprzęcie audio oraz jako złącza słuchawkowe. W zasadzie wszystkie mini-jacki TRS to są złącza stereofoniczne, nie spotkałem się z zastosowaniem tych złącz do transmisji sygnału symetrycznego, choć fantazja producentów chyba nie zna granic. Problemy mogą stwarzać wejścia mikrofonowe w tanich zintegrowanych kartach dźwiękowych – wejście jest mono, natomiast na „obrączce” występuje napięcie zasilające mikrofon pojemnościowy. Zwarcie lewego i prawego kanału np. przy podłączaniu tam mikrofonu dynamicznego nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż powoduje przepływ niewielkiego wprawdzie, ale jednak, prądu stałego przez cewkę mikrofonu. Ostatnio coraz częściej mamy do czynienia z słuchawkami z mikrofonami, znajdującymi się na wyposażeniu smartfonów, posiadającymi wtyczki TRRS, kiedyś o średnicy 2,5mm, obecnie na szczęście w większości 3,5mm.

Niestety, takie słuchawki, aczkolwiek czasem nieźle brzmiące, rzadko kompatybilne są z normalnymi wyjściami słuchawkowymi, ponieważ styk S w gniazdach TRS wypada gdzieś pomiędzy S a pierwszym R wtyczki, czy często wręcz na „pierścionku” R.  Również „nowy standard” może być przyczyną kłopotów – zasadniczo masa powinna być na obudowie, a mikrofon na pierwszej obrączce, ale niektóre słuchawki z mikrofonem mają to skonfigurowane odwrotnie. Łatwo to sprawdzić – prawidłowy odsłuch stereo będzie możliwy przy wciśniętym przycisku na mikrofonie. Mikrofon – o dziwo – będzie działał i tak i tak, tranzystorowi FET odwrotna polaryzacja nie przeszkadza za bardzo 😉

Wtyki jack w dobrym wykonaniu są bardzo solidne i dużo wytrzymają. Niestety, często tanie, nitowane wtyczki potrafią zostawić swój czubek w gnieździe, co oznacza dość kłopotliwą ingerencję we wnętrze urządzenia. W dodatku mają istotne wady z punktu widzenia połączeń audio – podczas łączenia i rozłączania powstają zwarcia przewodów sygnałowych z masą, a także lewego kanału z prawym, w dodatku przed połączeniem masy. Mimo to stosowane są chętnie również w profesjonalnym sprzęcie.